ELEKTROMANYETİK KİRLİLİK NEDİR?
KİRLİLİĞİ OLUŞTURAN ELEKTROMANYETİK ALANLARI NELER YARATIR?

Elektromanyetik alanları, çevremizdeki tüm akım taşıyan kablolar, elektrikli aletler, yüksek gerilim hatları, TV ve bilgisayarlar, radyo antenleri, mikrodalga fırınlar, mobil telefonlar, cep telefonları, uydu antenleri ve verici antenler yaratır. Evlerimizde günlük kullandığımız çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, buzdolabı, mikrodalga fırınlar, saç kurutma makinesi, elektrikli traş makinesi, elektirikli ısıtıcılar, bilgisayarlar, cep telefonları vs. Makina ve cihazların her birinin çevresinde elektromanyetik alan mevcuttur.

Bu kadarla da bitmiyor. Bizler, her birimiz görünür ışığın titreşiminden biraz daha az titreşimli İnfared, Kızılötesi, elektromanyetik radyasyon kaynağı olarak elektromanyetik dalgalar yayıyoruz. Ve yaşamımız/canlılığımız devam ettikçe de İnfared, Kızılötesi radyosyon yaratacağız/yayacağız.  İnsan organizması, besinleri yakmakla oluşan ısıyı, vücut sıcaklığını 36°C-37°C sabit tutmak için sürekli olarak etrafa vermek zorundadır. Bunu İnfared radyasyonla yapar.  Yani insan vücudu ısısını elektromanyetik dalgalarla uzaklaştırır. Bunun gibi yer kürenin ve vücudumuzun hemen her bölgesinin elektromanyetik özellikleri saptanmıştır.  İnsan organizmasının magnetik alanlarının çevremizdeki doğal alan olan yer kürenin magnetik alanı ile uyumlu olduğu da  bilinmektedir. Böyle bir ortamda evrimleşen insan için çevre doğal alanları, teknolojik gelişme ile bozulmuştur. Teknolojinin bize sunduğu ve yaşamımızı kolaylaştıran cep telefonu, bilgisayar, televizyon, elektrikli ev aletleri, uydu antenler, kablolu iletişim sistemleri vs. vücudun magnetik alanları ile yer kürenin magnetik alanı arasındaki uyumu bozmuştur/bozmaktadır. Çünkü insanlığın kullanımına girmiş bu aletlerin elektromanyetik alanları, insan vücudundaki elektromanyetik alanlardan ve doğal çevre alanlarından çok daha fazladır.  En fazla magnetik alana saç kurutma makinesi, elektirikli traş makinesi ile floresan lamba  sahiptir.

Bugün dünyada milyonlarca cep telefonu kullanılmaktadır. Ve özellikle cep telefonlarının kullanıldığı frekanstaki elektromanyetik alanın 1993 yılında Belçika’lı bilimciler tarafından insan geninde hasara yol açtığı gösterilmiştir. 1990’lı yılların ikinci yarısında Fransa da yapılan bir araştırmada;  kadın ve erkek olmak üzere her iki cinste de  beyin tümörü sayısının %31 artmış olmasının görünmesi teknolojinin bize sunduğu kaynakları sınırsız ve sorumsuzca kullanamayacağımıza ilişkin önemli göstergelerden yalnızca bir kaçıdır. Cep telefonu kullanımının ve baz istasyonlarının kurulmasının hızlı artışının kanser, baş ağrısı, ve hafıza kaybı dahil olmak üzere sağlığı olumsuz etkilediğine ilişkin ilgi tıp ve mühendislik çevrelerinden artmıştır. Bu ilgi karşısında Dünya Sağlık Örgütü  Uluslararası Elekrtomanyetik Alan Projesi ile işbirliği içinde olan kuruluş ve merkezlerle birlikte, 10 (on) yıl sürecek olan ve 44 (kırkdört) ülkenin katıldığı  Uluslararası Elektromanyetik Alan Projesi’ni 1996 yılında başlatmıştır. Bu projeyi aralarında Uluslararası Çalışma Örgütü, NATO’nun da bulunduğu     8 (sekiz) uluslararası kuruluş ile 8 (sekiz) araştırma laboratuvarı ve merkezi de desteklemektedir.

DOKU VE HÜCRE SİSTEMLERİ İLE YAPILAN  ÇALIŞMALARDA DÜŞÜK ŞİDDETTE ELEKTROMANYETİK ALANLARA MARUZ KALMANIN SONUÇLARI

Biyomoleküllerin (DNA, RNA  ve Protein) sentezi, hücre bölünmesi, kanser oluşumu, hücre yüzeyine ait özellikler, memrandan kalsiyum giriş-çıkışı  ve bağlanması üzerine elektromanyetik alanların etkili olduğu gözlenmiştir.

Biyokimyasal ve fizyolojik olarak yine hücre ve dokularda; hücresel solunumun azaldığı, hormonların etkilendiği, doku ve hücrelerin hormonal cevabının değiştiği, karbonhidrat, nükleik asit ve protein metabolizmasının değiştiği, yapısal değişiklikler gözlendiği, farklı antijenlere karşı immun/bağışıklık cevabının etkilendiği gözlenmiştir.

Radyo dalgaları ve mikrodalgalara maruz bırakılan deney hayvanlarında (kobay, fare, tavşan, kedi, şıçan) gözlenen etkilerden bazıları aşağıda verilmiştir.  Bu çalışmalar 0.45 GHz-1.9 GHz aralığındaki  cep telefonu etkilerini yansıtmaktadır.

● İmmünolojik Etkiler: Eritrositlerde ve lenfoblastlarda artış (3.1 GHz; günde 120 dk/6 gün); T ve B lenfositlerde artış (0.026 GHz; günde 15 dk/1 gün); Blastogenesis  de artış.

●Sinir Sistemine Etkiler: Hipotalamusta norepinefrin düşüklüğü (1.6 GHz; günde 10 dk/1 gün); Hipotalamusta dopamin düşüklüğü (1.6 GHz; gündü 10 dk/1 gün); Hipotalamusta nöron büyümesi (1.7 GHz; 22 gün); Beyin hücreleri sıcaklığında artış (2.45 GHz; günde 2.5-7 dk/1 gün) ; EEG frekanslarında değişim; kan-beyin bariyeri geçirgenliğinde artış (1.3 GHz; günde 20 dk/1 gün); Miyelin dejenerasyonu (3 GHz; günde 180 dk/90 gün); Glial hücre proliferasyonu (3 GHz; günde 180 dk/90 gün).

●Hematolojik Etkiler: Hematokrit seviyesinde artış (24 GHz; günde 180 dk/1 gün); Beyaz kan hücrelerinde azalma (24 GHz; günde 180 dk/1 gün); Lenfosit seviyesinde yükselme

(0.425 GHz; günde 240 dk/47 gün); Lökosit seviyesinde düşme (24 GHz günde 180 dk/1 gün) ; Eritrosit sayısında düşme (2.45 GHz; günde 5 dk/1 gün).

● Kardiyak Fonksiyonlara Etkiler: Kalp hızında düşme (0.96 GHz; günde 60 dk/1 gün); Bradikardi (0.96 GHz; günde 5-10 dk/1 gün); EKG de değişmeler (2.4 GHz; günde 20 dk/10 gün)

●Nöroendokrin Sisteme Etkiler: Troid hormonu sevisinde yükselme (3 GHz günde 180 dk/48 gün); Serum thyroxine seviyesinde düşme (2.45 GHz; günde 240/480 dk/1 gün); Adrenal bezde ağırlık artışı (2.45 GHz; günde 5 dk/6 gün)

●Büyüme ve Gelişim Etkileri: Vücut- beyin ağırlığında azalma (2.45 GHz; günde 300 dk/16 gün); Fetus ağırlığında azalma (2.45 GHz; günde 100 dk/12 gün); Doğum sonrası ölümde artış (2.45 GHz; günde 10 dk/1 gün).

●Genetik Etkiler: Akciğer hücrelerinde kromozom aberasyonu (0.019 GHz; günde 30 dk/1 gün); Sperm hücrelerinde kromozom translocation (9.4 GHz; günde 60 dk/10 gün); Mutasyon da artış (9.4 GHz; günde 0.03 dk/1 gün); Doku nekrozu (1.6 GHz; günde 100 dk/1 gün)

●Klinik Kimya ve Metabolizma Etkileri: Serum glikoz seviyesinde artış (2.45 GHz; günde 120 dk/1 gün); Ürik asit sevisinde artış (2.45 GHz; günde 120 dk/1 gün); Metabolik hızda azalma (2.45 GHz; gündü 30 dk/1 gün); ATP sevisinde azalma (0.591 GHz; günde 0.5 dk/1 gün).

●Testisler Üzerindeki Etkiler:  Testiküler dejenerasyon (9.27 GHz; günde 4.5 dk/295 gün); Testiküler lezyon (10 GHz; günde 5 dk/1 gün).

● Oküler Etkiler: İntraküler sıcaklıkta artış ve katarakt gelişimi.

Cep telefonlarının  zararlarını  konuşurken; değerlendirme kriteri olarak; SAR (Spesific Absorbtion Rate) Özgül Soğurma Oranı vücudun bir kilogramının sıcaklığını 1°C yükselten elektromanyetik  enerji miktarı tanımlanmaktadır. Genel halk maruziyeti için SAR değeri, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1996 yılında 0.08 w/kg olarak belirlenmiş olup 0.1 w/kg SAR değerinin üzerindeki cep telefonlarının kullanılmaması önerilmektedir.

Sonuç olarak; laboratuvar koşullarında,  elektromanyetik radyasyonların bulunduğu veya bu cihazları kullananlarda biyolojik sistemler ve insan sağlığı üzerinde olumsuz  etkileri de  yapılan çok sayıda deneysel çalışmayla kanıtlanmıştır.  Bu  nedenledir ki sağlığa zararlı bir etken olarak kabul edilen elektromanyetik radyasyon veya alanlar için yaşamsal bir takım limitler oluşturulmuştur. Cep telefonları gibi elektromanyetik radyasyon veya alan oluşturan cihazların etkilerinin genel halk sağlığı açısından çok ciddi sağlık riskleri oluşturabileceğini önemle ifade edebiliriz.

Şu anda piyasada kullanılan ve her gün yeni yeni modelleri üretilen cep telefonlarının SAR değerleri kullanıcılara ilan edilmeli ve kullanıcıların uluslararası standartlarla karşılaştırarak cihaz seçimi konusunda bilinçlenmesi sağlanmalıdır. Ayrıca yaydıkları elektromanyetik alan dolayısıyla, cep telefonlarının mümkün olduğu kadar az kullanılması önerilmektedir.

ELEKTROMANYETİK RADYASYONDAN  KORUNMAK İÇİN PRATİK ÖNERİLER

●Dinlendirici bir uykuya geçmek için yatak odasında TV, radyo bulundurmayın.●Ekonomi (halojen ve flöresan) lambaları mümkünke kullanmayın, kullanıyorsanız kendinizden uzak tutunuz.

●Elektrikli saat/radyo/alarm baş ucunuzda bulundurmayın (pilli kullanmayı tercih edin).

●Yatak odasında baş ucunuzdaki duvarla komşunuzda bir elektronik aletin bitişik durmamasını sağlamaya çalışın.

●Cep telefonunu kullanmadığınız sürece kapalı tutun. Gerekmedikçe cep telefonları kullanmayın.

●Cep telefonlarını üzerinizde açıkken bulundurmayın (kalp üstünde, bel ve göğüs hizasında bulundurmayın). En iyisi cep telefonu kullanma çılgınlığına son verin.

●Açık bir cep telefonunu kendinizden uzak mesafede bırakın ve tercihen 1 m. mesafeden kulaklıkla konuşun. Acil durumlar dışında cep telefonunuzu açık taşımayın veya hep kapalı tutun. SAR değeri 1 w/kg dan daha düşük olan cep telefonlarını tercih edin.

●Elektirikli battaniye kullanmayın  ya da yatmadan önce yatağınızı ısıtarak kullanın.

●Tüm TV,  bilgisayarların arkasında elektromanyetik alan daha büyüktür.

●Lap Top bilgisayarlar şarjlı kullanıldığında düşük elektromanyetik alana sahiptir.

●Saç kurutma makinesinin manyetik alanı çok yüksek olduğundan, sürekli kullanmak yerine aralıklarla ve kısa süreli kullanın.

●Mikrodalga fırın çalışırken en az 1 m. den uzakta durun ve gerekmedikçe kullanmayın.

●Fotokopi makinalarından (yüksek manyetik alana sahiptir) en az 50 cm. uzakta durun.

●Elektirikli traş makinesi kullanmayın veya şarjlı kullanın.

●TV. ekranlarından (ön ve arkasından) en az 2 m. uzakta bulunun.

●Çamaşır, bulaşık makinesi vs. çalışırken yakınında bulunmayın.

●Cep telefonu baz istasyonlarının evlerinizin çatısına, okullara veya yakın çevrenize takılmasına izin vermeyiniz.

NOT: Elektromanyetik radyasyonlar ve insan sağlığına olumsuz etkileri ile ilgili yazı; Prof. Dr. Nesrin SEYHAN (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Biofizik Anabilim Dalı Başkanı) ve Prof. Dr. H. Hilmi SABUNCU (İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı-İş Sağlığı Bilim Dalı Başkanı) nun TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi’ndeki yazılarından derlenmiştir.